W jakim stopniu czasopisma spełniają wymogi Planu S?

Pod koniec listopada 2019 roku ukazał się raport „Open access potential and uptake in the context of Plan S - a partial gap analysis” przygotowany na zlecenie Koalicji S. Jego autorzy, Bianca Kramer i Jeroen Bosman, piszą: „Analiza zaprezentowana w raporcie, przeprowadzona przez Bibliotekę Uniwersytetu w Utrechcie, ma na celu dostarczyć Koalicji S początkowych danych ilościowych i opisowych na temat wykorzystywanych opcji otwartego dostępu w różnych dyscyplinach i subdyscyplinach oraz, na tyle na ile to możliwe, ich zgodności z wymaganiami Planu S” (s. 5). W ramach badania przeanalizowane zostały czasopisma z Directory of Open Access Journals, czasopisma hybrydowe oraz czasopisma zamknięte, uwzględniono ponadto możliwość samodzielnej archiwizacji w ramach zielonej drogi, długość okresu embarga oraz wykorzystanie licencji Creative Commons. Analiza ograniczona była do czasopism indeksowanych w Web of Science, w których w 2017 roku opublikowano wyniki badań finansowanych ze środków Koalicji S. Z tego względu należy traktować ją jako pierwszą próbę ujęcia tematu, który będzie w przyszłości wymagał dodatkowych i bardziej kompleksowych opracowań.

Przygotowanie raportu było jednym z działań zapowiedzianych już w maju 2019 roku, kiedy ukazały się ostateczne wytyczne w zakresie wdrażania Planu S. Celem przeprowadzonej analizy ma być m.in. zidentyfikowanie obszarów, w których istnieje potrzeba zwiększenia udziału otwartych czasopism i platform. Koalicjanci mają następnie wspólnie ustanowić odpowiednie zachęty do zakładania otwartych czasopism i platform lub do przekształcania istniejących czasopism w czasopisma otwarte.

Raport udostępniony został na licencji CC-BY 4.0 w Zenodo. Z najważniejszymi wnioskami zapoznać się można w tłumaczeniu podsumowania raportu opracowanym przez Platformę Otwartej Nauki.

Szczegóły

Utworzono: 2020-01-09

Natalia Gruenpeter

Raport EUA na temat otwartej nauki i metod ewaluacji

Podczas tegorocznego Tygodnia Otwartego Dostępu ukazał się raport European University Association (EUA) „Research Assessment in the Transition to Open Science" podsumowujący najnowsze wyniki sondażu dotyczącego stosowanych w Europie metod ewaluacji działalności naukowej oraz ich związku z otwartą nauką. W dokumencie przedstawiono obecne zasady oceny dorobku naukowego na europejskich uczelniach oraz przyczyny i sposoby ich rewizji podejmowane przez te instytucje. Celem autorów publikacji było wsparcie toczonych w środowisku akademickim dyskusji na temat potrzeby zmian kryteriów oceny jakości badań (por. tekst Open Science Fair 2019: zmienić zasady gry), w związku z coraz większą liczbą publikacji i danych udostępnianych w otwartym modelu. Informacje na temat obecnych i przyszłych podejść środowisk akademickich do kwestii zapewnienia większej transparentności, rzetelności i odpowiedzialności praktyk ewaluacyjnych mają pomóc w wypracowaniu odpowiednich rozwiązań.

Ustalono m.in. że badane instytucje przypisują sobie autonomię w zakresie opracowywania i wdrażania procedur ewaluacyjnych, jednak znaczący wpływ na ich decyzje mają czynniki zewnętrzne, w tym zwłaszcza polityka krajowych władz i instytucji finansujących badania oraz konkurencja na rynku badań i innowacji. Uczelnie bazują nadal na systemach ewaluacji publikacji naukowych, wykorzystując w tym celu ograniczony zestaw metod ilościowych (zwłaszcza Journal Impact Factor) oraz jakościowe recenzje. W znacznie mniejszym stopniu uwzględnia się oddziaływanie badań i transfer wiedzy czy działania na polu otwartej nauki, ok. połowa badanych traktuje altmetrię, w tym mierniki użytkowania i rzeczywistego wykorzystania publikacji jako nieistotne, a wskaźniki otwartości monitorowane są jedynie na poziomie instytucjonalnym.

Szczegóły

Utworzono: 2019-12-18

Małgorzata Waleszko

SPARC Europe: podsumowanie dyrektywy o otwartych danych

Przyjęta w czerwcu 2019 roku Dyrektywa o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego zapewnia wspólne ramy prawne dla udostępniania informacji tworzonych i przechowywanych przez organy publiczne wszystkich szczebli, w tym instytucje naukowe, biblioteki i archiwa. Obliguje ona państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów umożliwiających swobodną eksploatację danych sektora publicznego. W artykule 10. Dyrektywy ujęte są wymogi dotyczące danych badawczych, które powinny być udostępniane do ponownego wykorzystywania w celach komercyjnych lub niekomercyjnych w zakresie, w jakim dane te są finansowane ze środków publicznych i zostały już publicznie udostępnione w repozytoriach. Dane mają być udostępniane zgodnie z zasadą „otwartości domyślnej” (open by default) i zasadami FAIR, a także z uwzględnieniem kwestii związanych z prywatnością, ochroną danych osobowych, poufnością, bezpieczeństwem narodowym, uzasadnionymi interesami handlowymi, takimi jak tajemnica przedsiębiorstwa, oraz prawami własności intelektualnej osób trzecich zgodnie z zasadą „otwarty jak to najbardziej możliwe, zamknięty jak to konieczne” (as open as possible, as closed as necessary). 

Udostępnianie dokumentów instytucji publicznych na możliwie wczesnym etapie rozpowszechniania oraz w otwartych, znormalizowanych i czytelnych maszynowo formatach (open by design) ma przynieść wymierne korzyści naukowcom, przedsiębiorcom i zwykłym obywatelom poprzez transfer wiedzy oraz stymulowanie rozwoju nauki, nowych technologii, produktów i usług na wspólnym, cyfrowym rynku. Członkowie UE mają wdrożyć te regulacje do 16 lipca 2021 r. Mogą przy tym objąć krajowymi przepisami o otwartym dostępie i ponownym wykorzystaniu również dane badawcze dostępne publicznie na platformach innych niż repozytoria.

Szczegóły

Utworzono: 2019-12-05

Małgorzata Waleszko

Polityki otwartości w Polsce

Koalicja Otwartej Edukacji przygotowała aktualny przegląd polityk otwartości obowiązujących i wdrażanych w polskich uczelniach oraz instytutach naukowo-badawczych. Instytucjonalna polityka otwartości to dokument regulujący kwestie związane z udostępnianiem wyników badań prowadzonych w instytucjach naukowych i/lub finansowanych przez powołane do tego agencje czy fundacje. Zgodnie z zaleceniami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjęcie polityki powinno być „pierwszym krokiem w kierunku określenia zasad otwartego dostępu”.

Bardziej szczegółowe rekomendacje znaleźć można w dokumencie „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” opracowanym przez MNiSW w 2015 roku. Zawarte w nim zalecenia dla jednostek naukowych i uczelni obejmują zapewnienie otwartego dostępu do wyników badań z preferencją dla dostępu libre: „Polityki te w szczególności mogą zawierać zobowiązanie twórców publikacji naukowych powstających w wyniku finansowania ze środków publicznych do zamieszczenia ich w konkretnym repozytorium (chodzi o udostępnienie w repozytorium pełnego tekstu albo odniesienia-linku do takiego tekstu opublikowanego w ramach drogi złotej)” (s. 12).

Opracowanie przygotowane dla Koalicji Otwartej Edukacji obejmuje polityki otwartości przyjęte w latach 2015-2019. Jego celem jest zebranie w jednym miejscu informacji zamieszczanych zwykle na stronach internetowych instytucji. Plany przyjęcia regulacji w zakresie otwartego dostępu deklarują kolejne uczelnie oraz instytuty naukowe, dlatego opracowanie będzie aktualizowane. Dokument dostępny jest na stronie Koalicji Otwartej Edukacji, przygotowały go wspólnie Iwona Sójkowska (Stowarzyszenie EBIB) i Natalia Gruenpeter (ICM).

Szczegóły

Utworzono: 2019-11-14